شرِنگ های رنگین بختیاری جلوه ای از لطافت زندگی عشایر

به گزارش خبرنگار مهر، مطالعه فرهنگ معنوی خرده فرهنگ های کشورمان همواره مورد کم عنایتی قرار گرفته است، این در حالی است که فرهنگ معنوی است که ارتباط مستقیمی با زندگی روزمره انسان ها دارد و اگر نیاز باشد مردمی را به بهترین شیوه شناخت یکی از مهمترین مسائل مطالعه بر روی فرهنگ غیرمادی و معنوی آنها است.

برای تحقیق در فرهنگ غیر مادی، یکی از بهترین شیوه ها مردم نگاری است. در واقع غایت مردم نگاری، توصیف فرهنگی است، که امروزه این توصیف از خلال تجربه میدانی بدست می آید. مردم نگاری امروزه با عنوان توصیف فرهنگی و تمرکز بر موضوعی خاص اهمیت بالایی پیدا کرده است.

صاحب نظران می گویند انسان شناسی و فرهنگ به مثابه یک علم بیش از هر چیزی بر کار میدانی و نتایج و داده های حاصل از آن مبتنی است. در این بین مردم نگاری را می توان سنگ بنا و مرحله آغازین انسان شناسی و فرهنگ دانست.

سنت بافت شِرِنگ یکی از سنت های زیبای مردم عشایر بختیاری است. شاید این سنت نشان دهنده علاقه این مردم به بافندگی باشد زیرا دختران و زنهای عشایر کوچ رو بختیاری علاقه فراوانی به نگهداری و بافت انواع تزئینات دارند.

این تنها بخشی از فرهنگ معنوی عشایر بختیاری است که مجموعه ای از این مولفه های فرهنگی و معنوی فرهنگ کلی این عشایر را تشکیل می دهند و به واقع تا زمانی که همه مولفه های فرهنگی یک گروه از انسان ها معرفی و تعریف نشود نمی توان تعریف مشخصی از آن در دست داشت.

احساس تعلق خاطر به این وسایل باعث شده است که برخی ابزارها و اشیاء تبدیل به اشیاء هویتی این مردم شود.متاسفانه تا کنون تمرکز زیادی بر روی عادات عشایر صورت نگرفته و تاکید بر فرهنگ مادی و گذشته بیش از پیش در بین مردم ما دیده می شود، بطوری که توجه به این نوع از فرهنگ همواره در سایه قرار گرفته است. این در حالی است که فلکلور و عادات مردم قلب تپنده فرهنگ آنها را تشکیل می دهد.

سی.جی. سلیگمن از مردم شناسان مشهور درباره اهمیت مطالعات میدانی می گوید که پژوهش میدانی برای انسان شناس همچون خون شهدا برای مذهب است.

همچنین متخصصان می گویند برای کار مردم شناسی باید برخی چیزها را آن هم به نحو معینی انجام داد، یعنی گردش ژورنالیستی، علاقه به فرهنگ های شفاهی و سنت، کاوش های مثلا کیفی یا توجه به فرهنگ های بیگانه ( ازجمله فرهنگ های عشایر کوچ رو). شِرِنگ که یکی از مولفه فرهنگی عشایر بختیاری به شمار می رود، یکی از عوامل تشخیص و هویت آنان است و به تعبیر بوردیو یکی از بزرگترین اندیمشمندان در حوزه علوم اجتماعی به وسیله این نشانه ها است که سلیقه فرهنگی افراد و گروه های جامعه تشخصی داده می شود.

شِرِنگ های رنگین

شرنگ از نوار کاموایی رنگین تشکیل شده که بر روی آن گنگلونه ها قرار می گیرند. گنگلونه ها از کامواهای رنگارنگ و کوتاهی تشکیل شده است.کامواهایی در ارتفاعی حدود 10 یا 15 سانت که ازبالا گره می خورد و به صورت آبشاری رنگین و کوچک می شود.

زنان عشایر می گویند که اگر دختر یا زنی بیکار باشد و دنبال گله و گوسفند نباشد حدود 20 روز طول می کشد تا یک شرنگ کامل برای چادر ببافد. بافت شرنگ با دستگاهی دست ساز به نام« ِقلیچ» انجام می شود. قلیچ را برای بافت نوار شرنگ استفاده می کنند. برای بافت شرنگ بیشتر از ترکیب رنگ سبز، سفید و صورمه ای استفاده می شود. رنگ های زرد و جگری نیز ترکیب دیگری از نوار شرنگ است و بنا به سلیقه در مورد رنگ ها ساخته می شود.

قلیچ را از چوب درخت سدر یا کنار می سازند. تکه ای چوب را با استفاده از روغن دو یا روغن محلی به مقدار یک قاشق چوب را می خیسانند تا چوب نرم و سرخ شود. با این کار، چوب مسطح، نرم و صاف می شود. بعد از این کار کامواها در لای چوب گیر نمی کنند و به راحتی کار بافندگی انجام می شود.

به دلیل ظرافت گنگلوله ها برای بافت آنها نیاز به دقت زیادی است. به همین خاطر زمان زیادی را بافنده می گیرد. در بالای گنگلوله ها بعد از اینکه گره درشت یک مهره قرار می گیرد که این مهره نیز برای زیبایی گنگلوله است.

عشایر بختیاری چادرنشین که در حواشی روستاهای شهرستان دزفول ساکن می شوند، مهره ها و کامواهای مورد نیاز برای بافتن را از دزفول تهیه می کنند. آنها چون نوع کاموای استفاده شده برای بافت شرنگ را ندارند مجبور هستند برای تهیه به دزفول بروند. کاموایی که این عشایر از پشم های گوسفندان تولید می کنند تنها برای بافت لحاف و تشک است.

از شرنگ ها برای استفاده در تزئین چادر، سردر چادرها و در مراسم عروسی های سنتی استفاده می شود. عشایر بختیاری می گویند که خویشاوندانشان در ازدواج های امروزی و مدرن نیز از شرنگ برای تزئین خانه هایشان استفاده می کنند. برخی از قوم و خویش ها شرنگ ها را از عشایر امانت می برند و بعد از استفاده در مراسم، آنها را پس می آورند. به گفته آنها، مردم شهر در مراسم محرم برای تزئین اسب هایشان از شرنگ استفاده می کنند.

این عشایر در تابستان ها اوقات فراغت بیشتری دارند. در این فصل بافت شرنگ ها بیشتر می شود و به دلیل استقبال از این بافتنی ها، عشایر شرنگ های مختلف با اندازه های متنوعی را تهیه و به فروش می رسانند. یک شرنگ 8 متری که حدود 46 گنگلوله داشته باشد به قیمت 100 هزار تومان فروخته می شود.

عشایر بختیاری که از الیگودرز به دزفول می آیند از مهرماه به سمت روستای جابر انصار در کنار پل حمیدآباد حرکت می کنند و از 15 فروردین مجددا به الیگودرز برمی گردند.

گنگلوله های مقدس
شرنگ را برای جلوگیری از چشم زخم بچه نیز به کار می برند. برای تزئین گهواره کودکان از شرنگ استفاده می کنند. این عشایر معتقد هستند که اگر شرنگ را بر گردن گوسفند یا گاوی که باردار است و در حال زائیدن است بیاندازند، خیر و برکت را بیشتر و خداوند از آن حفاظت می کند. همچنین این عشایر معتقدند که شرنگ ها برای چادر خیر و برکت دارد.

قدیم ترها می گویند که خطوط نوارهای شرنگ که سفید رنگ هستند شبیه به نوشته های قران است و به همین دلیل برایشان محترم است. برخی از بچه ها که بلد نیستند گنگلوله بسازند، گلگونه هایی که فقط درون بندهای کاموایی مهره است درست می کنند و انتهای آن یک گنگلوله کوچک است. مادران این کودکان گنگلوله هایی که فرزندانشان با مهره می بافند را اغلب در وسط نوار شرنگ قرار می دهند.


-------------------------------
عکس و گزارش: قاسم منصور آل کثیر